کتیبه های اورخون –2
ساختار اجتماعی و سیاسی ترکهای اورخون
متنی را که پیش رو دارید از کتاب « تاریخ ترکهای اسیای میانه »
نوشته : واسیلی ولادیمیر بارتولد شرق شناس ( ایرانشناس و
ترکشناس ) معروف روس ( المانی الاصل )برداشته ام٫ این کتاب
توسط اقای دکتر غفار حسینی به فارسی ترجمه شده است...
علیرغم شک و تردیدهایی که در ترجمه و تفسیر چند عبارت کتیبه اورخون وجود دارد می توان گفت که این کتیبه به طور کلی شمائی بسیار روشن از یک قوم و یک می دهد .
اما برای فهمیدن اینکه تاسیس و تلاش چنین دولت قبیله ای تا چه حد با آنچه اروپائیان بر حسب عادت « دولت » و « زندگی اجتماعی » می نامند ٫متفاوت خواهند بود ٫باید به انچه رادلف در کتاب خود « منشا سیبریها » و در مقدمه تالیف خود ( Koutadghou Bilig ) توضیح داده است مراجعه کرد.
یک قبیله چادرنشین در اوضاع و احوال عادی به اتحاد سیاسی نمی اندیشد :هر فرد قبیله در اوضاع و احوال زندگی چادر نشینی خود و روابطی که از این شیوه زیست ناشی می شود
بدون دخالت تمهیدات رسمی و تشکیل یک دولت ٫ کاملا احساس رضایت می کند. در این مرحله از توسعه زندگی یک قوم ٫ جامعه چنان قدرتی دارد که خواست ان بدون دخالت هر
گونه قوه مجریه ٫ اجرا می شود .
دراینحالت ٫ جامعه خود دارای هیئت نمایندگی مشروع ( Legal ) و برخی نیروهای سرکوب کننده است.خانها ٫که نماینده قدرت مردم هستند ٫ و در اوضاع و احوالی مساعد٫ می توانند یک یا چند قبیله دیگر را تابع خود کنند ٫ فقط در اوضاع و احوالی غیر عادی به صحنه می آیند ٫ و حتی در چنین حالتی با تدبیر های شخصی خود ٫ بدون اینکه از جانب کسانی برگزیده یا انتخاب شده باشند ٫ قدرت خود را تثبیت میکنند.
افراد یک ایل ٫یا حتی چند ایل اغلب پس از پیکاری شدید خود را در مقابل یک عمل انجام شده می یابند .
گاهی ممکن است خان نتواند حتی افراد ایل خود را٫ جز در پس از پیکارئی حتی خونین تراز پیکارهائی که به عنوان فرمانده جنگی چادرنشینان برای تسخیر جامعه های شهر نشین باید رهبری کند ٫ تحت سلطه خود در بیاورد . این قشون کشیهای
جنگی و غنیمت هائی که از انها نصیب حنگجویان می شود ٫ تنها وسیله ای است که میان اقتدار خان و افراد ایل سازگاری برقرار می کند.
کتیبه اورخون این دیدگاه را تایید می کند : خانها از دودمان ترکهای اقوز ( Turk - Oghouz) یآ توقوز - اقوز ( Toquz - Oghouz ) هستند٫ و بر ضد اقوزها ( یعنی افراد ایل خودشان ) ودیگر ایلات ترک جنگهای پراکنده و دراز مدت را رهبری می کنند.
این جنگها با تفصیلی بیشتر از جنگهائی که همین ترکان با چینی ها و دیگر کشورهای متمدن کرده اند ٫ در کتیبه اورخون توصیف شده است.از دیدگاه خان ٫ جنگ بر ضد کشورهای متمدن وسیله ای طبیعی برای تامین غذا برای گرسنگان قوم و لباس برای ژنده پوشان تلقی می شده است.کتیبه اورخون نکته تازه ای
را درباره ایجاد دولت های ایلی اشکار کرد که رادلف متوجه ان نشده بود ٫ و ان اینست که یکی از شرائط مهمی که در تشکیل این دولتها نقش اساسی داشته است مبارزه طبقاتی ست ٫ تنش در روابط میان ثروتمندان و تهیدستان ٫ میان « بیگ » ها و انبوه مردم.
در میان چادرنشینان تفاوت ثروت و موقعیت اجتماعی میان طبقه مسلط و طبقه زیرسلطه انقدر زیاد است که پذیرش فرضیه چنین تنشی کاملا معقول به نظر میرسد .
کتیبه اورخون
نشان می دهد که در زمان تسلط چینیها ٫ اشراف ترک بخاطر حفظ ثروت و امتیازات خود دولت بدست .بسی اسانتر از دیگران به یوغ بیگانگان گردن می نهادند و اسانتر از افراد عادی اداب و رسوم ملی خود را ترک می گفتند .
پذیرفتن اخلاقیات و اداب و رسوم چینی ها به وسیله بیگها خشم و نفرت افراد ساده را بر ضد انان بر می انگیخت و خانها از این نفرت استفاده کرده و شورش انبوه مردم را بر ضد چینیها بر انگیخته و دولتی ترکی تاسیس کردند تاریخ اقوام چادرنشین اسیای میانه نمونه دیگری از اتحاد حاصل شده پس از مبارزه شدید طبقاتی ارائه می دهد ٬ و ان امپراطوری مغول چنگیزخان است .
کتیبه اورخون اگاهی های مفیدی درباره شکل گرفتن و ساختار درونی یک دولت ترک ٫و عناوین منصب های مختلف و غیره بدست می دهد . احتمال ان هست که خود این القاب درست خوانده نشده باشند .
در هر حال مسلم است که برخی از انها منشا ترکی ندارند مثلا لقب شاد ( Chad ) « که لقب افراد دودمان خان است که هر یک در راس یک ایل قرار دارد » احتمالا از منشا ایرانی است و ازعنوان شاه ( Chah ) که واژه ای ایرانی است گرفته شده است .
عنوانهای دیگر باعلامت جمع ( ت ) زبان مغولی توجه ما را جلب می کند. براساس نظری که پروفسور « پلیو » در کنفرانسی در لنینگراد در سال ۱۹۲۵ ارائه داد این عناوین که با حرف ت پایان می گیرند به وسیله تو - کیوها( ازپیشینیان انها که آوارها بودند به عاریت گرفته شده است ( آوارها در منابع چینی جو - جان نامیده شده اند ) به نظر وی این مردمان در اصل مغول بوده اند . پروفسور پلیو بر انست که ترکها ساختار دولت را از آوارها تقلید کرده اند. طرح این مسئله با مشکل دیگری برخورد میکند که با ان رابطه تنگاتنگ دارد : روابط ترکها با مردمان متمدن شهرنشین غرب ازسوئی و مردمان چادرنشین اسیای میانه که پیش از انان در عرصه تاریخ ظاهر شده اند ٫ از سوی دیگر ٫ چگونه بوده است ؟
حتی تا چندی پیش نظریه متداول این بود که در حوزه فرهنگ ٫خاور دور هیچ تاثیری ازغرب نگرفته است و سرزمین مغولستان و مردمانی که در ان می زیسته اند فقط تحت تاثیرنفوذ فرهنگ چینی قرار داشته اند . این عقیده تا به حدی پذیرفته شده بود که « ای .بلوشه» بر ان بود که می توان تاکید کردکه انچه درکتیبه های اورخون به زبان ترکی خالص قابل فهم نیست مبین نفوذ زبان چینی است : ایشان حتی بر این عقیده بود که مغول ها تا پیش ازقشون کشیهای نظامی خود به کشورهای اسلامی با این فرهنگ اشنا نبوده اند درحالی که فرهنگ چینی ازدیربازبرای انان اشنا بوده است دلیل قاطعی که برضد این عقیده موجود است وجود الفبائی است که اصل ان از اسیای صغیر گرفته شده و در میان ترک ها در قرن هشتم میلادی و نیز در میان مغولها در قرن سیزدهم متداول بوده است .
